Όλα τα παιδιά χρειάζεται να μάθουν να συμπεριφέρονται σωστά, όμως ποια είναι η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην επιβολή πειθαρχίας και την κακοποίηση; Πόσο «αθώο» είναι το τράβηγμα του αυτιού και ποιος ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να θέσουμε όρια στα παιδιά;
Πολλές απόψεις έχουν διατυπωθεί από τους ψυχολόγους σχετικά με το θέμα της τιμωρίας. Πρέπει να τιμωρούμε τα παιδιά μας και με ποιον τρόπο; Η τιμωρία είναι ένα πολύ ευαίσθητο και παρερμηνευμένο κομμάτι, που δυστυχώς συχνά συνδέεται με την κακοποίηση του παιδιού. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας περιστατικά γονιών που κακοποιούσαν βάναυσα τα παιδιά τους προκειμένου να τα συνετίσουν, ενώ, όπως δήλωναν, τα αγαπούσαν. Ας μη ξεχνάμε και τις λαϊκές ρήσεις: «Όπου δεν πίπτει λόγος, πίπτει ράβδος» ή «Το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο». Όλοι δεχόμαστε ότι τα βλαστάρια μας έχουν μια εξαιρετική ικανότητα να μας βγάζουν από τα ρούχα μας με τη συμπεριφορά τους. Τα παιδιά πατούν το ευαίσθητο κουμπί μας, λες και τους αρέσει να μας νευριάζουν, να μας βλέπουν να μεταμορφωνόμαστε από λογικοί, νηφάλιοι, ήρεμοι γονείς σε παράλογους, εξοργισμένους μανιακούς. Όλοι μας μπορούμε να θυμηθούμε παρόμοιες στιγμές. Γιατί, όμως, το παιδί μας, ενώ μας αγαπά, κάνει τα πάντα για να μας θυμώσει; Αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους:
- Είναι ένας τρόπος να απαντήσει το παιδί στο ερώτημα: «Μέχρι ποιο σημείο μπορώ να φτάσω;» ή «Μέχρι ποιο σημείο οι απαγορεύσεις των γονιών είναι άκαμπτες;».
- Είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να κινήσει τοενδιαφέρον μας, έστω και με την αρνητική του στάση.
- Είναι ένας τρόπος να μας κάνει να ασχοληθούμε μαζί του. Ένα παιδί που δεν έχει δει τους γονείς του όλη μέρα, δεν μπορεί να δεχτεί ότι δεν θα του δίνουν σημασία.
- Πρόκειται για έναν αγώνα υπεροχής -χωρίς, βέβαια, νικητή-, τον οποίο συχνά ξεκινούν οι γονείς, όταν παραπονιούνται συνέχεια ότι το παιδί τούς προκαλεί, τους αναγκάζει να του κάνουν παρατηρήσεις κλπ. Όταν θυμώνετε, ουρλιάζετε ή απειλείτε, το παιδί ξέρει ότι έχει βρει το αδύνατο σημείο σας.
Τιμωρία vs Επιβολή ορίων
Κάθε παιδί, από τότε που αρχίζει να περπατά, περνά σε μια νέα φάση, όπου ανακαλύπτει τον κόσμο, καθετί που βλέπει γύρω του θέλει να το αγγίζει, να το εξερευνά, να το δοκιμάζει. Μαζί με αυτό, «δοκιμάζει» και τα δικά μας νεύρα ή την υπομονή, όταν θεωρούμε ότι κάνει επικίνδυνα πράγματα. Εδώ κρίνονται όλα, με την επιβολή ορίων και την προσπάθεια των γονιών να δώσουν στα παιδιά να καταλάβουν τι πρέπει να κάνουν και τι όχι. Το μικρό παιδί των 2-3 ή και 4 χρόνων, δυσκολεύεται να δεχτεί τα όρια. Ενώ μπορεί να έχουμε εξηγήσει στο 2χρονο παιδάκι μας ότι δεν πρέπει να βάζει το χέρι του στις πρίζες ή να μη σκαρφαλώνει στη βιβλιοθήκη, εκείνο με το σκανδαλιάρικο ύφος του μας κοιτάζει και πηγαίνει κατευθείαν στην πρίζα. Εμείς άλλοτε του εξηγούμε ότι δεν πρέπει να το κάνει αυτό, άλλοτε του δίνουμε μία στο χεράκι «για να το καταλάβει». Τι άλλο πια να κάνουμε; Στα μικρά παιδιά, όμως, είναι απαραίτητο να επιστρατεύουμε τη φαντασία μας. Όταν κάνουν κάτι πολύ επικίνδυνο, ασφαλώς θα πρέπει άμεσα να το διακόψουμε και να τους εξηγήσουμε γιατί δεν είναι σωστό, με απόλυτο και σοβαρό ύφος. Άλλες φορές, είναι αρκετό να προχωρήσουμε με αποφασιστικότητα προς την πλευρά τους. Σε αρκετές περιπτώσεις, βοηθά να τους αλλάξουμε δραστηριότητα, κυρίως όταν καταλάβουμε ότι το κάνουν για να μας κινήσουν το ενδιαφέρον.
Κάθε φορά, πίσω από τη συμπεριφορά του παιδιού μας, κρύβεται ένα μήνυμα που θέλει να μας περάσει. Για να καταλάβουν τα παιδιά τα όρια, απαραίτητη προϋπόθεση είναι οι δύο γονείς να έχουν κοινές απόψεις και αντιδράσεις για τη διαπαιδαγώγηση και να είναι σταθεροί. Δεν μπορεί τη μια μέρα για ένα θέμα να είμαστε αρνητικοί, και την άλλη για το ίδιο θέμα να είμαστε ελαστικοί. Η επιστήμη της Ψυχολογίας μας έχει δείξει ότι η επιβολή σωματικής τιμωρίας, οι συνεχείς φωνές και οι φασαρίες δεν λειτουργούν παιδαγωγικά. Δεν επιφέρουν ποτέ το επιθυμητό αποτέλεσμα για το τι πρέπει να κάνει. Δυστυχώς του διδάσκουν μόνο τι δεν πρέπει να κάνει επειδή θυμώνει η μαμά ή ο μπαμπάς, όχι όμως τους λόγους. Γι’ αυτό και δεν έχει επιτυχία. Επίσης, συχνά είναι ένα μέσο για να εκτονώσουν οι γονείς το θυμό τους ή τον εκνευρισμό τους για άλλα θέματα. Η σωματική τιμωρία είναι απαράδεκτη μορφή επιβολής βίας και εξουσίας στο παιδί, προκαλεί την επιθετικ
ότητα και διδάσκει ότι με τη βία επιλύουμε τις διαφορές μας. Φράσεις όπως «αν το ξανακάνεις δεν θα σε αγαπώ πια» ή «είσαι κακό παιδί» δεν πρέπει να εκστομίζονται ποτέ. Σε καμία των περιπτώσεων το παιδί δεν πρέπει να νιώσει ότι η τιμωρία το αφορά ως άνθρωπο. Είναι απαραίτητο να καθίσταται σαφές στα παιδιά κάθε ηλικίας ότι η τιμωρία αφορά μια συγκεκριμένη πράξη.
Η σωστή αντίδραση
Αρχικά, εξετάστε τι κρύβεται πίσω από την προκλητική συμπεριφορά του παιδιού. Αναρωτηθείτε:Ασχολείστε αρκετά μαζί του; Είστε χαλαροί όταν επιστρέφετε σπίτι; Έχετε καλή διάθεση; Η συμπεριφορά του παιδιού ίσως είναι μια απάντηση στη δική σας στάση. Κάντε εσείς την αρχή, αγνοώντας κάποια αρνητικά στοιχεία της συμπεριφοράς του, διαψεύδοντας έτσι τη βεβαιότητα που έχει ότι θα αντιδράσετε με το γνωστό τρόπο, δηλαδή με φωνές κλπ. Αν χρειαστεί να επιβάλλετε τιμωρία, αυτή πρέπει να είναι με τη μορφή συνεπειών, να είναι σαφής, δηλαδή να εξηγήσετε στο παιδί ότι είναι συνέπεια μιας συγκεκριμένης πράξης που έκανε και ότι δεν αφορά τη συνολική του συμπεριφορά. Φυσικά, θα πρέπει να μπορείτε να την εφαρμόσετε. Μερικές φορές, ακόμη και η αδιαφορία στην προκλητική του συμπεριφορά και ο προσανατολισμός του ενδιαφέροντος σε κάτι άλλο βοηθούν το αδιάλλακτο παιδί σημαντικά. Σε κάθε περίπτωση, επαινέστε κάποια θετικά στοιχεία του. Έτσι, σταδιακά θα καταλάβει ότι μπορεί να κερδίζει το ενδιαφέρον σας με θετικό τρόπο και να εισπράττει τον έπαινο.
Όχι στη σωματική τιμωρία
Στις 24 Ιανουαρίου 2007 τέθηκε σε ισχύ ο Ν. 3500/06, ο οποίος με το άρθρο 4 απαγορεύει την άσκηση σωματικής βίας σε βάρος ανηλίκου ως μέσο σωφρονισμού στο πλαίσιο της ανατροφής.
Δεκάλογος κατά της σωματικής τιμωρίας στα Παιδιά
Tο «Δίκτυο για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Σωματικής Τιμωρίας στα Παιδιά», το οποίο συντονίζει ο «Συνήγορος του Παιδιού», δημοσιοποιεί το «Δεκάλογο κατά της Σωματικής Τιμωρίας στα Παιδιά»:
- Τα παιδιά, όπως και οι μεγάλοι, έχουν δικαίωμα στην προστασία από κάθε μορφής βία. Η σωματική τιμωρία είναι μία μορφή βίας.
- Το ξύλο, το χαστούκι, το τράβηγμα του αυτιού και γενικά η επιβολή σωματικού πόνου στο παιδί είναι μορφές σωματικής τιμωρίας, και πλέον δεν επιτρέπονται από το νόμο (Ν. 3500/06, άρθρο 4).
- Κανένα πρόσωπο που έχει στην ευθύνη του ένα παιδί, δεν έχει δικαίωμα να του επιβάλλει σωματική τιμωρία.
- Οι γονείς έχουν την ευθύνη της διαπαιδαγώγησης των παιδιών τους και οφείλουν να τα μεγαλώσουν χωρίς να χρησιμοποιούν βία σε βάρος τους και χωρίς να προσβάλλουν την αξιοπρέπειά τους.
- Η σωματική τιμωρία θίγει την προσωπικότητα του παιδιού.
- Η σωματική τιμωρία δεν είναι αποτελεσματικό μέσο διαπαιδαγώγησης.
- Ένα παιδί που μεγαλώνει με ξύλο, μαθαίνει να λύνει τα προβλήματά του με βίαιο τρόπο.
- Η σωματική τιμωρία μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές μορφές κακοποίησης.
- Ο διάλογος και η μη βίαιη διαπαιδαγώγηση είναι ο καλύτερος τρόπος για να μαθαίνει ένα παιδί τους κανόνες και τα όρια που χρειάζεται στη ζωή του.
- Είναι στο χέρι μας να βγάλουμε το ξύλο και τη βία από τη ζωή των παιδιών.